ACTUEEL

Balies zijn kostelijke structuren, bieden advocaten weinig toegevoegde waarde en worden bijna autocratisch geleid. Welke toekomst kunnen ze nog hebben?

Met een arrest van 14 maart 2022 werd een vordering van een aantal oud-stafhouders tegen een reglement van de Orde van Vlaamse Balies (OVB) afgewezen. Op zich niets bijzonders. Opmerkelijker is dat meester Hugo Lamon, een spreekbuis van de OVB, een van die oud-stafhouders woensdag trakteerde op beschuldigingen van ‘haatgevoelens’, ‘destructieve redeneringen’ en ‘intellectueel terrorisme’. Op LinkedIn werd zijn opinie ondersteund door een handvol advocaten, onder wie de voorzitter en de bestuurder deontologie van de OVB. In Vlaanderen zijn nota bene meer dan 10.000 advocaten actief.

Hieruit leren we hoe in die kringen met tegenspraak wordt omgegaan, en wat het draagvlak is van de OVB. Wat is er aan de hand?

Advocaten hebben een pleitmonopolie. Het is een van de monopolies die al decennia niet in vraag worden gesteld. Balies zijn de jongste 200 jaar amper of niet geëvolueerd.

Elke advocaat is verplicht zich aan te sluiten bij een orde van advocaten of balie. Nadat het Frans revolutionair bewind in 1790 de balie en het beroep van advocaat had afgeschaft, heeft Napoleon (die geen hoge pet op had van advocaten) in 1810 de wettelijke basis gelegd voor de balie zoals we die nu kennen. Gelet op de verplichte aansluiting is de balie als het ware de prijs die elke advocaat betaalt voor het pleitmonopolie. De vraag rijst of die prijs niet stilaan te hoog wordt.

De individuele balies zijn verenigd in een Orde van Vlaamse Balies. Nu er almaar meer advocaten zijn en elke advocaat een baliebijdrage van ongeveer 2.200 euro per jaar moet betalen, beschikken die balies en de OVB over meer en meer middelen. Terwijl balies steeds meer op zoek gaan naar schaalvergroting, raken ze meer en meer gedissocieerd van hun leden.

Rechtstaat

Een groot deel van de advocaten ervaart van deze al te kostelijke structuren geen enkele toegevoegde waarde. Meer nog: terwijl advocaten voor de rechtbank een dagelijkse strijd voeren voor rechten van verdediging, principes van tegenspraak, onpartijdigheid en gelijke behandeling, openbaarheid van bestuur en uitdrukkelijke verantwoording van beslissingen, blijven die evidente basisbeginselen van een democratische rechtstaat in de werking van de balies zelf nagenoeg dode letter.

Wetende dat Napoleon de wettelijke basis voor het systeem gelegd heeft, hoeft het niet te verbazen dat balies autocratisch geleid worden door een stafhouder. Een stafhouder kan onmiddellijk ingrijpen in een dossierbehandeling en in de werking van een advocatenkantoor. Hij kan beslissen zonder de betrokkenen te hebben gehoord en zonder aan wie dan ook verantwoording te moeten afleggen. Een advocaat die de bevelen van de stafhouder negeert, riskeert tuchtrechtelijk te worden vervolgd – ook als die bevelen kennelijk onwettig zijn.

De stafhouder bepaalt ook wie wel en wie niet tuchtrechtelijk wordt vervolgd, zonder dat daarover enige transparantie bestaat of zonder dat daarvoor enige verantwoording moet worden afgelegd. Die machtsconcentratie, het gebrek aan transparantie en verantwoording vormen de ideale voedingsbodem voor een angstcultuur waar echte tegenspraak niet wordt geduld.

Monopolies leiden nu eenmaal tot stilstand en tot niet-gerechtvaardigde machtsconcentratie. Kostelijke opsmukcampagnes en communicatiestrategieën veranderen daaraan niets. Indien de balies niet in staat of niet bereid zijn om op zeer korte termijn de meest elementaire principes van behoorlijk bestuur te implementeren, zal de prijs die de advocaat betaalt voor het pleitmonopolie vroeg of laat te hoog worden. De balies verantwoorden hun bestaan door te wijzen op de deontologie en het beroepsgeheim. Om deontologisch of ethisch te handelen is een balie echter niet nodig.

Elke beroepsbeoefenaar aan wie vertrouwelijke informatie wordt meegedeeld is bovendien strafrechtelijk verplicht tot een beroepsgeheim. Ook daar is de balie niet voor nodig. Rechtszoekenden hebben, vergeleken met 200 jaar geleden, toegang tot veel meer informatie en zijn een pak geëmancipeerder. Een afschaffing van het pleitmonopolie maakt de balie overbodig en als het pleitmonopolie wordt afgeschaft zal de markt wel bepalen wie professioneel overleeft en wie niet. Advocaten zullen dan automatisch verplicht worden te innoveren en kwaliteit te leveren, of ze vallen uit de boot. Alleen als de balies in staat en bereid zijn te professionaliseren en zichzelf de elementaire principes van de rechtsstaat eigen te maken, kan het aanhouden van het pleitmonopolie worden verantwoord.